Zibergaizkileek bitarteko informatikoak erabiliz egindako legez kontrako jokabidea. Ziberdelituen helburua da datu pertsonalak, informazio konfidentziala eta identitateak lapurtzea eta erabiltzaileen edo erakundeen segurtasuna arriskuan jartzen dituzten iruzurrak edo zibererasoak egitea. Ziberdelitu batean sartzen dira delitua egitea eta horretarako informatika erabiltzea. Ohiko delituen barruan daude zigor-kodean.
Ziberdelitu-mota desberdinak daude:
- Ransomwarea: Ohikoenetakoa eta arriskutsuenetakoa. Zibergaizkileek erabiltzaile baten edo erakunde baten artxiboak bahitzen dituzte, eta erreskate ekonomikoa eskatzen dute, normalean bitcoinetan, haiek berreskuratzearen truke.
- Phishinga: Ohikoena eta masiboena. Zibergaizkileak mezu elektroniko bat bidaltzen dio biktimari datu sentikorrak eman diezazkion, hala nola NANa, pasahitzak, bankuko informazioa, txosten konfidentzialak, etab. Sinesgarritasuna lortzeko, biktimarentzat konfiantzazkoak diren pertsonen edo enpresen itxurak egin ditzakete, domeinu oso antzekoak erabiliz, legitimoen ia berdinak izan daitezkeenak.
- Vishinga: Zibergaizkileak banku-erakunde baten, biktimaren enpresako zerbitzu teknikoaren edo konfiantzazko beste pertsona batzuen itxurak egiten ditu, informazio sentikorra eskatzeko biktimak eman diezaion. Telefono-dei baten bidez egiten
- Ziberjazarpena: Beste delitu batzuek biktimen intimitateari edo moralari kalte egiten diete; ziberjazarpenak, esaterako. WhatsApp-en gisako istanteko mezularitzako zerbitzuen bidez edo Facebook edo Instagram bezalako sare sozialen bidez egiten da, eta jazarleak biktimari buruzko mezu kaltegarriak argitaratzen edo bidaltzen ditu, haren ohorea eta integritatea kaltetzeko. Horrez gain, biktimari kalteren bat egiten dioten sekretuak, bideo-argitalpenak edo memeak ere sartzen dira. Adin guztietan gertatzen da; baina, bereziki, nerabeen artean.
- Groominga: Helduak adingabearen sexu-edukia lortzen saiatzen dira, gero xantaia egiteko sexu-abusuaren aurrean etsitzen ez badute.
- Sextortsioa: Biktimari xantaia egiten diote, sare sozialetan sexu-edukiak ez zabaltzearen truke.
Gure burua babesteko gomendio batzuk jarrai ditzakegu:
- Ez partekatu pasahitzak, eta sendoak eta sekretuak izan daitezela.
- Saihestu wifi-sare publikoetara konektatzea, ez-seguruak izan daitezkeelako; konektatuz gero, garrantzirik gabeko jarduerak bakarrik egin.
- Ez konektatu gailuak bateria-kargarako puntu publikoetara.
- Deskargatu aplikazioak iturri fidagarrietatik soilik, eta berrikusi eskatzen dizkiguten baimenak.
- Kontuz ibili sare sozialetan partekatzen dugun informazioarekin.
- Eduki gailu guztiak eguneratuta eta antibirusarekin.
Noizbait edozein ziberdelituren biktima bihurtzen bagara, Estatuaren Segurtasun Kidego eta Indarren aurrean salatu behar dugu, eta delituari lotutako komunikazio edo edukirik ez ezabatu, delitugilea bilatzen saia daitezen. Gailuen historia ere ez dugu ezabatu behar: onena da elkarrizketa, mezu, argazki, pantaila-argazki edo delitu-proba guztiak gordetzea. Gainera, ez dugu amore eman behar zibergaizkileak planteatzen digun ezein xantaiaren aurrean, ez ekonomikoa bada, ez topaketa presentzial batekin lotutakoa bada.
